5177 Numaralı Maden Kanununda Ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına  İlişkin Kanunu'nun değerlendirilmesi:

Av. Arif Ali Cangı ve Av.Ömer Erlat tarafından Cumhurbaşkanına gönderilen yazıdan alınmıştır.

3 Haziran 2004

Önceki dönem (Ecevit) Hükümeti tarafından TBMM'ne sunulan "Maden Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Tasarısı" yöneltilen eleştirilere rağmen, yeni hükümet tarafından tekrar TBMM gündemine getirilmiştir. Tasarı yaklaşık 2 yıldan bu yana süren tartışmalar sonunda 26 Mayıs 2004 tarihinde TBMM Genel Kurulu tarafından kabul edilmiş, onay için Cumhurbaşkanı'na gönderilmiştir. 

Kamuoyundan gelen yoğun tepki nedeni ile TBMM komisyonlarında tasarıda kimi iyileştirmelere, örneğin zeytinlik alanları madencilik faaliyeti kapsamı dışında bırakılmasına karşın, eleştirilen diğer noktalarda kayda değer bir değişiklik yapılmamış, aksine  tabiat parkları, özel koruma bölgeleri gibi alanlarda da madencilik faaliyetinin yolu açmıştır. 

Bu yasa değişikliğinin temel anlayışı, özetle; "Çevrenin geliştirilmesi, insan ve çevre sağlığı ile ülkemizin doğal ve kültürel zenginliklerinin korunması,  madencilik faaliyeti önünde bir engeldir.  Hiçbir sınırlama olmadan, ülkenin ormanlarında, sulak alanlarında, milli parklarında, koruma altına alınmış doğal kültürel sit alanlarında madencilik yapılmalıdır. Bu amaçla madencilik faaliyeti önündeki  çevre ve insan sağlığı ile doğanın korunmasına ilişkin  mevzuat engelleri tamamen kaldırılmalı yada işlevsiz kılınmalıdır."

Geçtiğimiz yıl Haziran ayı içinde kimi gazetelerde çıkan haberlere göre; Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Uşak-Eşme Kışladağ mevkiinde siyanürle altın çıkartmayı planlayan Kanadalı El Derado Firması yetkilileri ile görüşerek, onlara sözler vermiş, firma yetkililerinin; ".Bergama'da yaşanan sıkıntıları yaşamak istemediklerini, Bergama'da daha önce yaşanan olaylar ve AKP Hükümeti'nin madenciliğe bakışı konusundaki." sorularına, Başbakan Recep Tayip Erdoğan; ".Merak etmeyin, Bergama'da yaşanan olaylar yaşanmayacak. Biz yeni bir madencilik yasası hazırladık. Maden konusunda yabancı sermayenin Türkiye'ye çekilmesine yönelik çalışmalarımız hızlandırdık, yabancı sermayeye her kolaylığı sağlıyoruz, engelleri kaldırıyoruz." karşılığını vermişti. Başbakanını bu açıklamalarından da yasanın amacı anlaşılabilmektedir.

Yasanın 3. maddesi ile Maden Kanununun 7 nci maddesi değiştirilmiş; Orman, muhafaza ormanı, ağaçlandırma alanları, kara avcılığı alanları, özel koruma bölgeleri,  milli parklar, tabiat parkları, tabiat anıtı, tabiatı koruma alanı,  tarım, mera, sit alanları, su havzaları, kıyı alanları ve sahil şeritleri, karasuları, turizm bölgeleri, alanları ve merkezleri ile kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri, askerî yasak bölgeler ve imar  alanları ile mücavir alanlarda madencilik faaliyetlerine açılmıştır. Bu alanlarda, çevresel etki değerlendirmesi, gayri sıhhî müesseseler ile ilgili hususlar  dahil madencilik faaliyetlarinin nasıl yürütüleceği, Bakanlar Kurulu tarafından çıkartılacak bir yönetmelikle düzenlenecek. Çevresel etki değerlendirmesi işlemleri Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından,  diğer izinlere ilişkin işlemler de ilgili bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca çevresel etki değerlendirmesi sürecinde en geç  üç ay içinde bitirilecek.İmar alanları içinde kalan madencilik faaliyetleri, ilgili yerel merciden izin alınarak yapılacak, ancak ruhsat alındıktan sonra imar alanları içine alınan maden sahalarına bu hüküm uygulanmayacak. Kamu hizmeti veya umumun yararına  ayrılmış yerlere ve bu tür tesislere 60 metre mesafeye kadar madencilik faaliyeti yapılabiilecek. Maden arama faaliyetleri, bu Kanunda sayılanlar dışında herhangi bir izne tâbi olmayacak,  işletme faaliyetleri ise, bu Kanuna göre Bakanlıkça çıkarılacak yönetmeliğe göre yürütülecek.. Maden işletme faaliyeti ile Devlet ve il yolları, havaalanı, liman ve  baraj gibi kamu yatırımlarının birbirlerini engellemesi halinde, bu yatırımlara alternatif alanlar yaratılacak, alternatif alşanlar bulunmaması halinde, madencilik faaliyeti kısıtlanabilecek, bu durumda maden işletmesinin yatırım giderleri, lehine karar verilen tarafca karşılanacak. Bu yasa maddesi hükümlerinin  beş yıl içinde üç kez bu maddenin ihlâli halinde ruhsat iptal edilebilecektir.

Yasanın bu düzenlemesi ile; Orman, muhafaza ormanı, ağaçlandırma alanları, özel koruma bölgeleri, milli parklar, tabiat parkları, sit alanları, tarım alanları, su havzaları ve benzeri doğal ve kültürel zenginlikleri olan ve bu sebeple koruma altına alınmış alanlar madencilik faaliyetine açılmaktadır. Yasanın bu gibi alanlarda madencilik faaliyetinin tabi olacağı Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) ve Gayri Sıhhi Müessese (GSM) değerlendirmesinin çıkarılacak yönetmelikle yapılacağını belirmiş olması korunması gereken doğal ve kültürel zenginliklerimiz üzerinde mevcut ÇED ve GSM Yönetmeliklerinden farklı bir yönetmelikle madencilik faaliyetinin sürdürüleceğini düzenlemektedir. Çevre ve Orman Bakanlığının ve Sağlık Bakanlığının doğrudan görev ve yetki alanında bulunan bu konulardaki işlemlerin bu bakanlıklar tarafından yapılması  gerekirken ÇED'le ilgili Çevre ve Orman Bakanlığı'nın, GSM ile ilgili Sağlı Bakanlığı'nın yetkileri ortadan kaldırılmaktadır.

Oysa, mevcut ÇED Yönetmeliğinde madencilik faaliyetine açılan doğal ve kültürel varlıklarımız, "Ülkemiz mevzuatı ve taraf olduğumuz uluslararası sözleşmeler uyarıca korunması gerekli görülen DUYARLI YÖRELER" olarak tanımlanmıştır. Mevcut mevzuat ve ülkemizin taraf olduğu uluslar arası sözleşmeler gereğince korunması zorunlu olan doğal ve kültürel zenginliklerin bulunduğu alanlarda madencilik faaliyetine izin verilmesi uluslararası sözleşmelere aykırılık teşkil ettiği gibi;

·        Anayasanın 43. Maddesi gereğince kıyılardan yararlanmada öncelikle kamu yararının gözetileceğine,

·        Anayasanın 45. Maddesi gereğince Devletin tarım arazileri ile çayır ve meraların amaç dışı kullanımının önlenmesine ilişkin ödevlerine,

        Anayasanın 56. Maddesi gereğince sağlıklı ve dengeli çevrede yaşama hakkına ve devletin çevreyi geliştirme ve çevre sağlığını koruma ödevine,

       Anayasanın 63. Maddesi gereğince Devletin, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunmasını sağlama ödevine, açıkça aykırılık içermektedir. Yasa Anayasanın sayılan hükümlerini ihlal etmektedir.

Esasen yasa ile doğal ve kültürel zenginliklerin korunmasındaki kamu yararı genel amacı madencilik faaliyeti yürütecek belli bir grupların özel çıkarı için ihlal edilmektedir.

Yasa değişikliği ile ÇED ve GSM izinlerini alma sürecini 3 ayla sınırlandırmıştır. Bunun anlamı bu süreçlerde yapılacak araştırma ve incelemelerin üstün körü yapılacağı anlamına gelmektedir.

Düzenlemeye göre bir kere ruhsat alındıktan sonra, saha imara açılsa dahi, yerel yönetimlerin hiç bir yetkisi olmayacak, kamu hizmetleri ve genelin  yararına ayrılmış yerlere  ve yapılara 60 metre, özel mülk arazilere 20 metreye kadar maden işletmesine izin verilecek, yerleşim yerlerine, kentlerin içine kadar sokulan maden sahaları açılacaktır.

Yasanın 4. maddesi ile Maden Yasası'nın 9. maddesi ile değişiklik yapılmış, madencilik faaliyetlerinin Bakanlar Kurulu tarafından belirlenecek teşviklerden yararlandırılacağı düzenlenmiştir. Yukarıda belirttiğimiz Başbakanın çok uluslu maden şirketine verdiği sözlere bakacak olursak, bu teşvikler çok geniş olacak, ülke kaynakları peşkeş çekilecektir.

Yasanın 5. maddesi ile Maden Yasası'nın 10. maddesi ile yapılan değişiklikle; gerçek dışı veya yanıltıcı beyanda bulunmak suretiyle bu Kanun hükümlerinin uygulanmasını  engelleyen ve  haksız surette hak elde eden ruhsat sahipleri 5 yıl içinde 3 kez bu fiili işlerlerse ruhsatları iptal edilecek. Bu fiilller, yönetmelikte tanımlanacak, yönetmelikte tanımlananların dışında bu madde uygulanmayacak. Yani gerçek dışı veya yanıltıcı beyanlarla beş yıl bir maden işletmesi sürdürülebilecek.

Yasanın 8. maddesi ile Maden Yasası'nın 14. maddesinde yapılan değişiklikle, işletmeden alınacak devlet hakkı hesaplanırken, ruhsat sahibinin beaynının esas alınacaktır. Bu konuda yeterli bir denetim öngörmemektedir.

Yasanın 11. maddesi ile Maden Yasası'nın 11. maddesinde; hiçbir inceleme yapılmadan verilen arama izni süresi içinde rezervin % 10'unun üretilmesi ve satışına izin verilebileceği düzenlenmiştir. Bu düzenleme ile ÇED süreci ve GSM izni olmadan arama ruhsatı ile rezervin % 10 işletilebilecek, insan ve çevre sağlığı için çok büyük riskler ortaya çıkabilecektir.

Yasanın 12. maddesi ile Meden Yasası'nın 24. maddesi değiştirilmiştir. Bu düzenlemede, yeterli araştırma ve inceleme yapılmadan 10 yıldan 60 yıla kadar işletme ruhsatı verilebileceği öngörülmektedir.

Yasanın 20. maddesi ile Maden Yasası'nın 46. maddesine eklenen fıkralarla; İşletme ruhsatı safhasında işletme faaliyetleri için gerekli olan özel mülkiyete konu taşınmaz, taraflarca anlaşma sağlanamaması ve işletme ruhsatı sahibinin talebi üzerine Bakanlıkça kamu yararı bulunduğuna karar verilmesi halinde kamulaştırılacağı, Hazinenin özel mülkiyetinde veya Devletin hüküm ve tasarrufundaki yerlerde yapılan madencilik faaliyetleri için bu Kanunun yürürlük tarihinden sonra kira, ecrimisil alınmayacağı düzenlenmiştir.  Bu yasanın uygulaması ile maden işletmelerinden kira ve ecrimisil alınmayarak, ek teşvikler sağlanmakta, bir özel şirketin işletmesi kamu hizmeti gibi değerlendirilip, özel mülkler kamulaştırılmasının yolu açılmaktadır. Bu durum hem kamu yararı kavramının sulandırılması hem de mülkiyet hakkının özüne dokunan sonuçlar doğuracaktır.

Yasanın 26. Maddesi ile 2863 sayılı yasanın 7. maddesi değiştirilerek Korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarının ve doğal sit alanlarının tespitinde Kültür ve Turizm bakanlığı dışındaki kuruluşların görüşlerinin esas alınması, korunması gerekli doğal ve kültürel varlıkların belirlenmesinde de koruma ile kamu yararının değil bu alanlarda madencilik faaliyeti yapacak çevrelerin çıkarlarının korunması hedeflenmiştir. Bu yasa hükmü de Anayasanın yukarıda sayılan hükümlerine ve uluslararası sözleşmelere aykırılık teşkil etmektedir.

Yasanın 27. Maddesi ile 2863 Sayılı Yasanın 53. Maddesi değiştirilerek Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Yüksek Kurullarına Maden İşleri Genel Müdürü veya Yardımcısı üye yapılmaktadır. Koruma Yüksek Kurulunda Maden İşleri genel Müdürünün işlevi ne olacaktır? Yasanın bu hükmü ile doğal ve kültürel zenginliklerin korunmasına ilişkin kararlarda; madencilerin çıkarlarının esas alınması amaçlanmaktadır.

Yasanın 28. Maddesi ile Petrol ve jeotermal kaynak ve maden arama faaliyetleri ÇED kapsamı dışına alınmıştır. Böylece, Çevre Kanunu'nun temel mantığı ihlal edilerek maden arama faaliyetlerine çevre koruma mevzuatından muafiyet sağlanmaktadır. İnsan ve çevre sağlığına aykırılığı tartışmasız olan bu gibi faaliyetlerin ÇED denetimi dışına alınması Anayasanın 56. Maddesi ile Devlete yüklenen çevre ve insan sağlığını koruma ödevinin de bir ihlalidir.

Yasanın 31. maddesi ile Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanununun 15 inci maddesinde değişiklik yapılmıştır. Milli Parklar Kanunu, Milli Ağaçlandırma Ve Erezyon Kontrolu Kanununda yapılan değişikler de esasen kanunların kamu yararı amacıyla düzenlenmiş  koruma fonksiyonun madencilik faaliyetleri için ortadan kaldırılmasını hedeflemektedir.

Yasanın 32. maddesi ile 20.11.1981 tarihli ve 2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanunun 20 nci maddesinde değişiklik yapılmıştır. İSKİ Yasasında yapılan bu değişiklik İstanbul'un ve diğer Büyükşehir belediyelerinin içme suyu havzalarının maden arama ve işletme faaliyetine açılmasını sağlayacaktır. Yasa Tasarısının gerekçesinde bu amaç vurgulanmıştır. Büyükşehirlerde yaşayan yurttaşların sağlıklı yaşama hakkı, devletin de sağlığı koruma ödevi madenci çıkarları için ihlal edilmektedir.

Yasanın 34. Maddesi ile  Orman Yasası'nın 16. maddesinde yapılan değişiklikle devlet ormanlarında madencilere sınırsız tahribatın önü açılmaktadır.

Yasa ile özetle;

·        Ormanlar hesapsızca yok edilip, madencilik faaliyetine açılacaktır.

·        Ülkemizin ender doğal zenginliklerinin korunduğu milli parklar, özel koruma bölgeleri, ağaçlandırma alanları, tabiat parkları, tabiat alanları, tabiat anıtları, özel koruma bölgeleri, doğal ve kültürel sit alanları  madencilik faaliyetine açılacaktır.

·        Kentlerin imar alanları, turizm bölgeleri, kültür alanları madencilik faaliyetine açılacaktır.

·        Su havzaları, sulak alanlar, karasuları, içme suyu havzaları madencilik faaliyetine açılacaktır.

·        Tarım alanlarımız, meralarımız, kıyılarımız madencilik faaliyetine açılacaktır.

·        İşletmelerin insan ve çevreye vereceği zararların önlenmesi için uygulanan ÇED prosedürü madencilik faaliyeti için uygulanmayacaktır. Madencilik faaliyetinin insan ve çevre sağlığına getireceği olumsuzluklar denetim dışı bırakılmaktadır.

·        Kültür ve tabiat varlıklarının belirlenmesinde madenci çıkarı öncelikli olacaktır.

·        Madencilerin, gerçeğe aykırı ve yasa dışı beyanları ile kanuna aykırı tutumları sadece uyarı ile geçiştirilecek, haklarında ceza yasaları işletilemeyecektir

Yasa, madenciliğin sorunlarına da çözüm getirmemektedir. Herşeye karşı madenciliği hedefleyen tasarı, ülkemizin madencilik sorunlarına da çözüm getirmemektedir. Tasarı yalnızca ülkenin yer altı kaynaklarının hiçbir kayıt ve kısıtlama olmaksızın  yeraltından çıkartılması ve işlenmeden yurtdışına çıkartılmasını sağlamakta , üstelik başka hiçbir sektöre sağlanmayan imtiyaz ve teşviklerle desteklenmektedir. Maden işletme ruhsatlarına kutsallık ve dokunulmazlık sağlanarak kamu elindeki kaynaklar, çok uluslu şirketlere aktarılmaktadır.

·        Madencilik alanındaki kamu girişimciliği tamamıyla tasfiye edilecek,

·        Çok uluslu yabancı ortaklara madencilik imtiyaz ve teşvik uygulamaları ile birlikte  yatırım olanakları sunulacak,

·        Ülke sanayisi için değil, dış satım ve batı metropollerine yönelik hammadde üretimi öne çıkarılacak,

·        Madencilik politikaları, piyasalar tarafından belirlenecektir.

Sömürgeler dışında, dünyanın hiçbir yerinde, yabancı sermayeye madencilik sektöründe dış satıma teşvik ve imtiyazlı  yatırım izni verilmemektedir. Bu haliyle bu yasa, bir sömürge ülkesinde dahi görülemeyecek kıyıma yol açacaktır.

5177 sayılı yasa temel mantığı kamu yararını değil madenci çıkarını hedeflemektedir. Tüm doğal ve kültürel zenginliklerin korunmasını, insan ve çevre sağlığının korunmasını amaçlayan özel yasalardaki hükümler madencilik faaliyetlerinin sınırsızca yürütülebilmesi için 5177 sayılı yasa ile  ayıklanmıştır.

Bu yasa, Anayasanın çevre ve insan sağlığının korunmasına ilişkin bir çok hükmünü ve taraf olduğumuz uluslararası sözleşmelerdeki yükümlülüklerimizi ihlal etmektedir. Yasa ile bu günün ve gelecek kuşakların sağlıklı yaşama  ortamı  yok edilecektir. Buna hiç kimsenin hakkı yoktur.

Bu nedenle, sözü edilen yasa Sayın Cumhurbaşkanı tarafından onaylanmamalı, TBMM'ne geri gönderilmelidir.